Hoopvol eerste jaar Morales

Door Evert-jan Quak (Noticias) op www.noticias.nl

Op 22 januari was Evo Morales exact één jaar president van Bolivia. Een hoopvol jaar, waarin hij veel van zijn politieke agenda heeft uitgevoerd. Toch zullen de komende twaalf maanden moeten aantonen of Morales werkelijk succesvol is. Een analyse.

‘Ik heb mijn missie al na tien maanden vervuld’, zei president Evo Morales onlangs in een interview met Volkskrant-correspondent Cees Zoon. Het gaat te ver om zijn presidentschap nu al als geslaagd te bestempelen, maar Morales heeft een punt. Veel van zijn plannen zijn uitgevoerd, of staan in de steigers. Prijzenswaardig is vooral dat Morales een duidelijke politieke agenda wist neer te zetten die ook nog overeenkomt met zijn verkiezingsbeloften. Voor Bolivia is dat een unicum. Een-tweetjes tussen de vroegere machthebbers die in brede coalities samenwerkten deden de verkiezingsbeloften altijd snel verzanden. Morales heeft nu een dikke streep gezet door die politieke mentaliteit. De boodschap is duidelijk: het is de nieuwe president menens met de sociale en economische hervorming van Bolivia. De politieke agenda is niet meer exclusief voorbestemd aan de blanke elite, de Noord-Amerikanen en het buitenlandse bedrijfsleven. Verre van dat, zij moeten vanaf de zijlijn toekijken.

Het grootste wapenfeit van één jaar Morales is de deal met de buitenlandse olie- en gasbedrijven. In de nacht van 28 op 29 oktober liep het ultimatum af dat Bolivia de oliemaatschappijen had gesteld toen hij op 1 mei demonstratief alle gasinstallaties onder zijn gezag plaatste. De oliemaatschappijen die het gas oppompen en doorvoeren naar de buurlanden voor verdere raffinage, moeten voortaan 82 procent belasting betalen over hun winst. Morales verwacht dat in 2007 zo 1,3 miljard dollar direct de staatskas invloeit, een ruime verdubbeling ten opzichte van de oude contracten. Morales loste hierdoor niet alleen een verkiezingsbelofte in, hij maakte tevens een einde aan jarenlange binnenlandse onrust die als Gasoorlog nu de geschiedenisboeken in kan.

Waardering
Met de gasdeal kreeg Morales veel waardering, ook van zijn tegenstanders die altijd beweerd hebben dat de buitenlandse bedrijven nooit meer belasting zouden betalen of anders uit Bolivia zouden vertrekken. Toch mag niet te vroeg worden gejuicht. De eerste slag is vooralsnog gewonnen door Morales, maar het moet nog blijken wat de buitenlandse olie- en gasbedrijven precies voor toekomstplannen hebben in Bolivia. Het is de vraag of de broodnodige investeringen in de gassector er in de komende jaren wel komen. Petrobras, Repsol-YPF en de andere oliegiganten kunnen ook besluiten de portemonnee dicht te houden terwijl Bolivia hun investeringen hard nodig heeft. Het Boliviaanse staatsolieconcern YFPB, dat in ere wordt hersteld, ontbeert vooralsnog de kennis van weleer. Het gaat nog lang duren voor deze kennisachterstand is ingehaald. YFPB beschikt ook niet over de noodzakelijke dollars om als staatsbedrijf de plek van de commerciële oliebedrijven in te nemen. De regering zal op een of andere manier iets moeten doen om de buitenlandse ondernemers te laten investeren in de Boliviaanse gassector. De oplossing ziet Morales in het Nederlandse systeem, waar bedrijfsleven én overheid tezamen eigenaar zijn van de Gasunie.

Het succes van de gasdeal wordt als voorbeeld gebruikt bij de plannen om in 2007 de mijnbouwsector te ‘nationaliseren’. De belastingen voor buitenlandse mijnbouwbedrijven worden waarschijnlijk nog dit jaar verhoogd. Eind 2007 verwacht Morales 250 miljoen dollar aan belastinginkomsten van de mijnbouwbedrijven te ontvangen. Dat bedrag ligt vijfmaal hoger dan in 2006.

Vertrouwen
De schatkist lijkt de komende jaren voller dan ooit. Een succes dat volledig valt toe te schrijven aan de regering. Maar het zijn niet alleen de buitenlandse bedrijven die de staatskas vullen. Ook de Bolivianen zelf tonen vertrouwen in de regering van Morales. De belastingopbrengsten stegen in 2006 met vijftig procent. Voor Morales betekent dit een stimulans om zijn hervormingsagenda uit te voeren. Het geld wil hij onderbrengen in fondsen die de infrastructuur moet verbeteren, die het onderwijs op een hoger niveau kunnen brengen, die kleine ondernemers stimuleert te investeren en in fondsen die alfabetiseringsprogramma’s voor volwassenen en gehandicapten mogelijk moeten maken. In het komende jaar moet blijken of deze uitgaven daadwerkelijk Bolivia op een hoger niveau kunnen tillen.

Het buitenlandbeleid van Morales ligt gevoeliger. In het binnenland wordt nogal denigrerend gedaan over de buitenlandse reizen van Morales, vooral door de blanke elite, maar er zit veel afgunst in hun reactie. Geen enkele andere Boliviaanse president is het ooit gelukt om wereldwijd met zoveel egard ontvangen te worden. Morales heeft Bolivia internationaal op de kaart gezet. Bij elke buitenlandse reis staan de journalisten in dubbeldikke rijen klaar om de Boliviaanse president te spreken. En de artikelen die in Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk maar ook in de Verenigde Staten verschenen, zijn allesbehalve negatief. De kritiek die er is, heeft niets van doen met het binnenlandse beleid, maar bovenal met de populistische toon en de innige banden met Cuba en Venezuela. Vooralsnog krijgt Morales internationaal het voordeel van de twijfel.

Samenwerking
Wat opvalt in het buitenlandse beleid van Morales is dat hij zijn eigen agenda blijft volgen. Hij wil zich aan niemand onderwerpen of met de bedelstaf rondgaan. Wie hem wil helpen is van harte welkom. Wie te veel eisen stelt, kan vertrekken. ‘Financiën moest altijd uit bedelen gaan bij de Verenigde Staten, Europa, de Club van Parijs, de Wereldbank, het IMF, noem maar op. Maar voor het eerst in dertig jaar eindigt Bolivia, onder mijn regering, het jaar met een overschot,’ zei Morales in het reeds aangehaalde Volkskrant-interview.

Morales gelooft in zijn eigen koers en zoekt strategische allianties. Hij is dan ook geen blinde volgeling van Chávez en Castro, zoals zijn tegenstanders willen doen geloven. Voor elk land zoekt hij naar mogelijkheden voor samenwerking. Hoe pragmatisch hij daarin tewerk gaat laten zijn avances met Chili zien, de aartsvijand van Bolivia. Nog nooit waren de banden met het buurland zo goed. Morales was aanwezig bij de inauguratie van de Chileense president Bachelet. De diplomatieke banden worden langzaam weer aangehaald en sinds kort zijn de militairen in het grensgebied niet meer in de hoogste staat van paraatheid. De strategie van Morales is het conflict over de toegang tot de zee, die Bolivia meer dan honderd jaar geleden aan Chili verloor, niet steeds als eerste op te rakelen maar vooral over andere onderwerpen te praten zonder voor het thuisfront het gevoelige onderwerp helemaal te mijden. Morales heeft het geluk dat president Bachelet haar medewerking toont. Hopelijk kan in de komende jaren de diplomatie werkelijk nieuw leven ingeblazen worden.

Patstelling
Nog een succes behaalde Morales op 4 maart 2006. Na 96 uur vergaderen stemde het voltallige nieuwe Boliviaanse parlement in met de oprichting van een Grondwetgevende Vergadering. Voor Evo Morales een grote politieke zegen. Hij heeft altijd gezegd dat onder zijn bewind Bolivia een grote staatsrechtelijke hervorming zal ondergaan die meer macht moet geven aan de bevolking, met name de indianen en campesinos. Tijdens een emotionele toespraak zei Morales: ‘Er treedt een nieuw tijdperk aan. Bolivia laat de koloniale geschiedenis eindelijk achter zich.’

Op 6 augustus ging de Asamblea Constituyente van start. De 255 leden hebben een jaar de tijd om een nieuwe grondwet te maken. Het proces vordert met horten en stoten. Te veel tijd is verspeeld aan procedures. Vooral onenigheid over de stemprocedure leidde tot heftige conflicten en gewelddadige massademonstraties in Santa Cruz, de thuisbasis van de oppositie. Het grootste obstakel is of voor elke nieuwe wetsregel wel of niet, een gewone meerderheid nodig is. De oppositie wil natuurlijk zoveel mogelijk macht krijgen in de Asamblea en pleit er daarom voor, over alles met tweederde meerderheid te beslissen. Morales verzet zich hiertegen, bang dat het hele project dan gaat mislukken. Hij stelt voor met meerderheid wetsartikelen goed te keuren.
Alleen bij de vraagstukken over meer autonomie voor de departementen is hij bereid met tweederde meerderheid de grondwetsartikelen goed te keuren.

Voor- en tegenstanders gingen meerdere malen met elkaar op de vuist. Leden van de oppositie gingen in hongerstaking. Het illustreert hoezeer de regionale patstelling tussen hoog- en laagland, op dit moment het grootste struikelblok vormt. Morales was lange tijd niet bereid de hand te reiken aan de elite in Santa Cruz. Het is logisch dat Morales in zijn eerste jaar de oppositie een hak wil zetten, maar de huidige polarisatie zal een nieuwe grondwet niet dichterbij brengen. Morales heeft dat nu ingezien. Hij is de oppositie vorige week tegemoet gekomen door een einde te maken aan de crisis rond de stemprocedure door akkoord te gaan met een tweederde meerderheid. Wel met wat kleine tegenprestaties. Daarnaast heeft Morales een groot deel van zijn ministers naar huis gestuurd. De oppositie vond ze te onervaren en ziet de druk nu beloond met nieuwe ministers. Resultaat is een minder inheems kabinet, maar in totaliteit blijft het een links kabinet waar nu zelfs niemand uit Santa Cruz zitting meer in heeft. Morales moest zijn rigide houding een beetje laten varen, zonder zijn eigen principes over boord te gooien, om zijn tegenstanders niet te ver van zich te verwijderen. Ook in Santa Cruz wonen hoogopgeleide progressieve (blanke) mensen die het racisme en het elitaire beleid van de blanke elite aldaar beu zijn. Juist die sentimenten moet Morales benutten. Juist deze groep moet hij zien aan te spreken. Morales moet snel een brug slaan tussen de laaglanden en de hooglanden, wil er in de zomer een nieuwe grondwet zijn die door een grote meerderheid van de bevolking wordt gesteund.

Cochabamba
De laatste weken toonden aan hoe gevoelig de kwestie tussen hoog- en laagland ligt. Half januari ontstonden hevige gevechten in de stad Cochabamba die aan twee personen het leven kostten. Cocaboeren gingen de straat op om de gouverneur van het departement Cochabamba af te zetten. Deze gouverneur Manfred Reyes Villa schaarde zich openlijk bij de oostelijke departementen in hun strijd tegen president Morales en voor meer autonomie. Dit ging de cocaboeren uit Chapare te ver. Zij staan achter president Morales die zelf cocaboer was. Morales maande zijn aanhangers tot rust, maar de gouverneur was zijn leven in Cochabamba niet meer zeker en vluchtte naar zijn vrienden in Santa Cruz. Op 16 januari werd een revolutionair comité opgericht om Reyes Villa af te zetten. Julio Salazar van de Federación de Trabajadores Campesinos del Tópico die de cocaboeren vertegenwoordigt, zegt dat de rust misschien lijkt teruggekeerd door de interventie van Morales, maar dat ze doorgaan met het proces om de gouverneur af te zetten.

En dan liggen daar nog de plannen van de regering voor grote landhervormingen. Morales wil in 2007 ruim 200.000 vierkante kilometer land aan kleine boeren en landloze boeren geven. Dat was een verkiezingsbelofte. Dit wordt in het oosten als een grote bedreiging gezien. Het oosten vreest dat vooral hun grote exportgerichte soja-landbouw de dupe zal worden. Op dit moment is de regering bezig met het oprichten van een apparaat dat de landhervorming, die al door het congres is goedgekeurd, zal moeten uitvoeren. Landconflicten hebben in Latijns-Amerika altijd al tot grote politieke instabiliteit geleid. De crucenos in de laaglanden, lieten al weten hun grond desnoods met bloed te verdedigen tegen een nieuwe invasie van hooglandindianen . Het succes van Morales valt of staat vooral hoe hij deze hervorming op een redelijk rustige manier kan uitvoeren.