Kritisch stuk uit de trouw van 16 januari 2007

Goede-doelen-tv moet kijker serieus nemen

door Nico van Niekerk

Regelmatig zien we op de televisie programma's waarin een bekende Nederlander een project bezoekt van een ontwikkelingsorganisatie, waarin informatie over het werk wordt afgewisseld met wat shots die op het gevoel van de kijker inwerken en toont hoezeer de bezoeker onder de indruk is gekomen van het werk.Tien dagen geleden, was op RTL4 zo'n reportage te zien over een bezoek van oud-premier Wim Kok aan Bolivia om het werk van Unicef te bekijken. De oud-premier toonde veel respect voor de mensen met wie hij sprak. In de dorpen die hij bezocht was niets hem te veel: hij danste mee, schilde aardappelen en vroeg ook nog of de pitjes uit de aardappelen moesten. Hij deed zo gewoon, dat de Bolivianen in hem maar moeilijk een (oud-)regeringsleider zullen hebben herkend.In de reportage een gesprek met een meisje dat vroeger op straat woonde. Dankzij een door Unicef gefinancierd opvanghuis had het onderdak gevonden en kon het onderwijs volgen. Vervolgens werden twee dorpen bezocht waar Unicef voor drinkwater en onderwijs zorgt.Er was een klein incidentje toen bleek dat er geen water uit de kraan kwam: "No hay agua", maar deze mededeling werd niet vertaald. Dat kan best een incident zijn geweest, maar daarover hoorden we niets. Overigen eigenlijk een vrij normale reportage volgens de gebruikelijke formule: Niets nieuws dus.Er valt weinig van het werk van Unicef in Bolivia af te dingen, want deze organisatie doet er op meerdere terreinen belangrijk werk. Waar het wel om gaat is de wijze waarop de kijker daarover (niet) wordt geïnformeerd.In de reportage werd de indiaanse bevolking voorgesteld als arm en passief. De hulp van buiten is haar laatste redmiddel. Echter, niets is minder waar. Die mensen doen honderden dingen om te overleven en een beter bestaan op te bouwen. Ze doen aan landbouw en veeteelt, verkopen aardappelen in de stad, mesten een kalf vet om te verkopen, gaan als bouwvakker werken, emigreren legaal of illegaal naar Argentinië of naar Europa, sturen geld naar huis, bouwen een huisje in de stad om hun kinderen te laten studeren et cetera.Dat wordt niet getoond. Waarschijnlijk omdat dat niet niet functioneel wordt geacht voor de fondsenwerving. "Het moet niet te ingewikkeld en de aandacht van de kijker moet worden vastgehouden" vertellen de 'professionele' tv-makers je dan. Dus dan maar liever weer dat straatkind, de traan en de zachte vioolmuziek die alle drie niet ontbraken bij RTL4.De Boliviaanse regering voert met onderwijsorganisaties en de indiaanse gemeenschappen al meer dan tien jaar een groot programma uit om het basisonderwijs te verbeteren. Daarmee zijn inmiddels goede resultaten behaald. Het programma wordt weliswaar gesteund door buitenlandse donoren, waaronder Nederland, maar beleid en uitvoering zijn in handen van Bolivia. Maar in de reportage niets over de actieve rol van de Bolivianen. Dat verstoort blijkbaar het beeld.Ook bij Unicef weten ze dat er met de projecten regelmatig iets misgaat. Vaak onvermijdelijk gelet op de moeilijke omstandigheden. Maar de reportage besteedde daar geen aandacht aan. Men ging er blijkbaar van uit dat de kijker geen behoefte heeft om ook iets te horen over hoe moeilijk dat werk is en maar beter niet op verkeerde ideeën gebracht kan worden.De afgelopen jaren is de Boliviaanse bevolking actief geweest om het bestuur en de politiek van het land te veranderen. De huidige president is een indiaan en met grote steun van de indiaanse bevolking gekozen. Uitgerekend op hetzelfde moment dat de filmploeg in Bolivia was, waren er volop spanningen rondom de pogingen van de regering om voor Bolivia een groter van de opbrengsten van de gaswinning te verkrijgen. Nu het ernaar uitziet dat dat gaat lukken, heeft Bolivia in de nabije toekomst - anders dan de reportage doet vermoeden - nauwelijks nog behoefte aan omvangrijke financiële hulp van buiten. In deze reportage ging het deze keer niet om het bezoek van 'zomaar' een bekende Nederlander, maar een oud-premier en tevens commissaris bij een bedrijf met belangen in de energiesector in Bolivia. Daarom is het opmerkelijk dat de mening van Kok (die wel een bezoek heeft gebracht aan president Morales en met hem onder meer over de gaswinning heeft gesproken) over deze structurele problemen van armoede in Bolivia in deze reportage geheel buiten beschouwing is gelaten.De volgende keer moeten de fondsenwervers de door hen ingehuurde filmmakers opdracht geven de kijker weer eens serieus te nemen. Informeer ons over de goede dingen maar ook over de problemen van ontwikkelingswerk. Vertel vooral geen indianenverhalen over arme zielige passieve indianen maar laat zien of de hulp goed aansluit bij wat de bevolking zelf al doet om het beter te krijgen.

NOTES: Nico van Niekerk is medewerker Evaluatiedienst ministerie van buitenlandse zaken. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel.; Informeer ons ook over de problemen van ontwikkelingswerk